Sprzedaż udziałów w spółce - jak nie zapłacić podatku

Długo oczekiwana nowelizacja

W  omawianej nowelizacji ustawodawca w sposób gruntowny doprecyzował kwestie związane z rozliczaniem podatku dochodowego z tytułu tzw. wymiany udziałów przez wspólników spółek kapitałowych będących osobami fizycznymi. Jak powszechnie wiadomo, były one przedmiotem licznych sporów z organami podatkowymi. Problemów tych nie rozwiązało także orzecznictwo sądów administracyjnych. Taki stan rzeczy oraz konieczność dostosowania regulacji polskich do dyrektyw unijnych wymagały zatem pilnej interwencji ustawodawcy.

Unijna dyrektywa a polska praktyka

Należy podkreślić, że postanowienia Dyrektywy 2009/133/WE znalazły odzwierciedlenie jedynie w ramach przepisów Ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych (art. 12 ust. 4d i art. 16 ust. 1 pkt 8d). Z dniem 1 maja 2004 r. ustawodawca wyłączył bowiem z kategorii przychodów podatkowych wartość otrzymanych udziałów (akcji) w spółce zbywającej i w spółce nabywającej, w przypadku transakcji, których przedmiotem jest zbycie udziałów (akcji) jednej spółki kapitałowej innej spółce kapitałowej, oraz pod warunkiem że (m.in.):
− obie spółki podlegają opodatkowaniu w UE lub państwie należących do Europejskiego Obszaru Gospodarczego − spółka zbywająca otrzyma w zamian udziały (akcje) spółki nabywającej;
− spółka nabywająca uzyska bezwzględną większość praw głosu w spółce, której udziały (akcje) są zbywane.
Cytowany przepis z niezrozumiałych przyczyn nie znalazł wówczas swojego odpowiednika w regulacji dotyczącej podatku dochodowego od osób fizycznych, co w praktyce powodowało opodatkowanie PIT-em płatników tego podatku dokonujących analogicznych transakcji wymiany udziałów. A trzeba zauważyć, że podobne przepisy obowiązujące w  większości krajów UE (np. Francja, Irlandia, Finlandia, Portugalia) obejmują przywilejami wynikającymi z Dyrektywy 2009/133/WE także podatników będących osobami fizycznymi. 

1 stycznia 2011: zmiany w PIT

Polski ustawodawca stosowną regulację w tym zakresie zawarł dopiero w dyspozycji przepisu art. 24 ust. 8a-8c Ustawy o PIT z mocą obowiązującą od 1.01.2011 r.
Ponadto do ustawy dodano załącznik nr 3 określający formy prawne podmiotów wymienionych w załączniku I część A wspomnianej dyrektywy, a do których przepisy o wymianie udziałów znajdują zastosowanie.
Cytowane przepisy korespondują odpowiednio z dyspozycją art. 23 ust. 1 pkt 38c określającego moment uwzględnienia w rachunku podatkowym wydatków poniesionych przez udziałowca (akcjonariusza) na nabycie lub objęcie udziałów w spółce nabywającej, w drodze „wymiany udziałów”; wydatki takie stanowią koszt uzyskania przychodów w przypadku odpłatnego zbycia udziałów (akcji) spółki nabywającej, ustalony zgodnie z pkt 38 i art. 22 ust. 1f Ustawy o PIT.

A w CIT?

Obecną treść art. 12 ust. 4d ustawy o CIT rozbito na dwie jednostki redakcyjne, z których jedna zawiera definicję transakcji „wymiany udziałów”, natomiast druga określa wyłącznie warunek odnoszący się uzyskania określonej ilości praw głosu w spółce nabywanej („której udziały są zbywane”). Jednocześnie określono, że podmioty transakcji (spółka nabywająca i spółka, której udziały są nabywane, oraz akcjonariusz) muszą podlegać w państwie członkowskim UE lub w innym państwie należącym do EOG opodatkowaniu od całości swoich dochodów bez względu na miejsce ich osiągania. Znowelizowane zostały także regulacje w zakresie sposobu ustalania kosztów uzyskania przychodów w przypadku zbycia udziałów (akcji) otrzymanych w wyniku wymiany. Dotychczasowe unormowania zawarte w art. 16 ust. 1 pkt 8d Ustawy o CIT dotyczą jedynie ustalania kosztów spółki, w przypadku gdy odpłatnie zbywa ona otrzymane udziały (akcje) spółki nabywającej. Koszty takie ustalane są dopiero w momencie zbywania otrzymanych (objętych) w wyniku „wymiany udziałów” (akcji) na poziomie „historycznych” wydatków. Oznacza to, że spółka ustala je na podstawie wydatków (kosztów) poniesionych na nabycie lub objęcie udziałów (akcji), które zbyła w ramach wymiany.
W dodanym przepisie art. 16 ust. 1 pkt 8e czytamy, że koszty te będą ustalane w wysokości wartości nominalnej udziałów (akcji) wydanych przez spółkę nabywającą, skorygowanej o wartość ewentualnej zapłaty w gotówce. Koszty te będą uwzględniane przy obliczaniu podstawy opodatkowania dopiero w przypadku odpłatnego zbycia nabytych za nie udziałów.

Daninę od zbycia udziałów można … odroczyć

Wyobraźmy sobie sytuację, w której zbywamy udziały o ustalonej wartości rynkowej, a następnie wnosimy je do spółki z o.o., określając, że wartość nominalna objętych w zamian za aport udziałów sp. z o.o. równa jest wartości rynkowej udziałów wnoszonych.  Operacja ta powoduje, że spółka z o.o. uzyskuje bezwzględną większość głosu w spółce, której udziały są przedmiotem aportu, lub wzmacnia się posiadana już większość. Przy spełnieniu tych warunków otrzymujemy następującą operację księgową: przychodem spółki z o.o. z tytułu zbycia udziałów będzie uzyskana cena, natomiast kosztem wartość nominalna udziałów wydanych w ramach aportu. W ten sposób dochód uzyskany, podobnie jak zysk bilansowy, wyniesie zero. W aktywach natomiast pojawią się środki pieniężne z terminem opodatkowania odroczonym do momentu zbycia przez podatnika (osobę fizyczną) udziałów objętych w zamian za wnoszony wkład. Naturalnie wskazane regulacje dotyczą również wniesienia akcji spółki akcyjnej.

… obniżyć

Wspomnianą wcześniej spółkę załóżmy na Cyprze, a następnie przeprowadźmy transakcję „wymiany jej udziałów” pomiędzy podmiotem posiadającym udziały w polskiej spółce z ową spółką cypryjską.
Na mocy uregulowań zawartych w art. 24 ust. 8a-8c wiemy, że w sytuacji gdy wspólnik spółki, opodatkowany od całości swoich dochodów bez względu na miejsce ich osiągania, w jednym z krajów członkowskich UE (np. na Cyprze) wniesie posiadane udziały do spółki, a podmiot, który wraz z nabytymi udziałami otrzyma bądź zwiększy bezwzględną większość praw głosu w spółce, której udziały zostały wniesione, osiągnie efekt w postaci neutralnej podatkowo „wymiany udziałów”.
Kolejnym krokiem będzie sprzedaż udziałów spółki polskiej przez spółkę na Cyprze, która to operacja nie podlega opodatkowaniu na Cyprze.
Następnie cypryjska spółka kapitałowa powinna wygenerować dochód, by móc wypłacić dywidendę na rzecz osoby fizycznej, polskiego rezydenta podatkowego. Chociaż dochody takie, co do zasady, opodatkowane są w Polsce 19 proc. podatkiem dochodowym od osób fizycznych, ostateczna jego wysokość zależeć będzie od umowy w sprawie zapobiegania podwójnemu opodatkowaniu między Polską a Cyprem.
Tak więc odliczeniu od podatku, jaki winien być zapłacony w Polsce, podlega nie tylko podatek faktycznie zapłacony, ale także − jak stanowi definicja określona w art. 24 ust. 3 tejże umowy – kwoty podatku, które należałoby zapłacić na Cyprze, gdyby nie stosowane tam zwolnienia, ulgi lub inne preferencje podatkowe. Oznacza to, że na mocy cytowanych przepisów, wskutek efektywnego planowania podatkowego  odliczeniu podlega 10 proc. podatku, co w konsekwencji daje 9 proc., realnego obciążenia  podatkowego z tytułu wypłaconej dywidendy w procedurze zbycia udziałów.

… całkowicie wykluczyć

Z kolei załóżmy, że spółka kapitałowa, z którą dokonano transakcji „wymiany udziałów”, została przekształcona w spółkę osobową. Co do zasady operacja taka nie generuje obowiązku opodatkowania podatkiem dochodowym, gdy spółka wcześniej sprzeda udziały uzyskane w ramach procedury „wymiany udziałów”. Wówczas dochód ze sprzedaży oraz zysk bilansowy wyniesie zero, a majątek spółki po stronie aktywów zwiększy się o środki pieniężne ze sprzedaży.
Następnie, w myśl znowelizowanych przepisów ustawy o PIT, skoro wartość środków pieniężnych otrzymana przez wspólnika w wyniku likwidacji spółki nie stanowi przychodu z działalności gospodarczej, nie występuje tu obowiązek zapłaty podatku  z tego tytułu.
Opisana sytuacja rodzi jedynie wątpliwość, czy przychód nie powstaje z innego źródła, co ustalić należałoby w drodze interpretacji wydanej przez Ministra Finansów.

Ocena skutków wprowadzonych zmian

Reasumując, wejście w życie opisanych regulacji daje w niektórych sytuacjach prostą i przede wszystkim bezpieczną możliwość transferu udziałów (akcji) w celu zminimalizowania łącznych obciążeń podatkowych osób fizycznych.

Kancelaria Prawna Skarbiec